KOMUNIKACJA ALTERNATYWNA

Komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC) to grupa metod, które umożliwiają osobom niemówiącym lub mówiącym w ograniczonym stopniu porozumiewać się z otoczeniem. Obejmuje wszelkie metody komunikowania się, w których wykorzystywane są znaki niewerbalne: gesty, znaki graficzne, przedmioty. Jej celem jest umożliwienie bądź ułatwienie porozumiewania się osobom z zaburzeniami mowy. AAC pomaga wyrażać swoje myśli, uczucia oraz podejmować samodzielne decyzje.

AAC najczęściej stosowana jest w przypadku osób z porażeniem mózgowym, autyzmem, upośledzeniem umysłowym, po przebytym udarze mózgu. Użytkownikami alternatywnych i wspomagających metod komunikacji mogą być zarówno dzieci, młodzież, jak i dorośli.

Wyboru odpowiedniej metody dokonuje zespół specjalistów, który w każdym przypadku opracowuje indywidualny system komunikowania się. W zależności od stopnia niepełnosprawności danej osoby i specyfiki schorzenia, ustalają rodzaj wykorzystywanych znaków, dostarczają niezbędnych pomocy (tablice, książki, urządzenia elektroniczne), a także udzielają szczegółowych instrukcji podopiecznemu i jego opiekunom.

Wśród komunikacji alternatywnej i wspomagającej możemy wyróżnić następujące rodzaje znaków:

  1. Znaki przestrzenno – dotykowe
  • system symboli jednoznacznych
  • miniatury i znaki trójwymiarowe adaptowane
  • alfabet punktowy do dłoni
  1. Znaki manualne
  • gesty naturalne
  • znaki manualne MAKATON
  • KOGHAMO
  • Język migowy
  • Alfabet palcowy (daktylografia)
  1. Znaki graficzne
  • PIC – znane jako Piktogramy w Polsce
  • PCS
  • System symboli BLISS
  • Znaki graficzne MAKATON
  • Rysunki
  • Litery, sylaby, wyrazy

Wybór sposobu porozumiewania się jest ściśle uzależniony od indywidualnych cech danej osoby, jej predyspozycji, umiejętności i osobistych preferencji. Czasem najlepsze efekty uzyskuje się stosując kilka metod komunikacji jednocześnie. Nie ma jednej, uniwersalnej metody komunikacyjnej, która byłaby skuteczna w przypadku każdego typu niepełnosprawności.

 

Coraz częściej w porozumiewaniu się osób niepełnosprawnych pośredniczą pomoce, które możemy podzielić ze względu na:

  • poziom technicznego zaawansowania: są to pomoce proste, na niskim poziomie technologii – są to pomoce rozwojowe, sytuacyjne oraz osobiste, np. zestawy wydrukowanych na papierze znaków i przygotowanych do użycia: znaki na tablicach, znaki wydrukowane na papierze, zalaminowane i przyklejone na rzepę do wykładziny
  • funkcje i charakter wyróżniamy tutaj pomoce rozwojowe i sytuacyjne – tablice wyboru; tablice uczestnictwa np. w zabawie, czy czynnościach rutynowych wykonywanych wspólnie z dorosłym; tablice kontekstowe; tablice tematyczne; tablice do nauki konwersacji, osobiste słowniki do komunikacji – np. tablica lub książka osobista
  • pomoce elektroniczne; komunikatory – są to pomoce odtwarzające nagrany wcześniej głos; na takich komunikatorach może być odtwarzany pojedynczy komunikat, sekwencje komunikatów albo zestawy komunikatów według zaplanowanych i wydrukowanych nakładek papierowych
  • pomoce wysokiej technologii – są to urządzenia komputerowe służące do porozumiewania się; mają one wbudowane oprogramowanie językowe, syntezator mowy, najczęściej z ekranem dotykowym.

Dzięki wykorzystywaniu nowoczesnych technologii w AAC nawet osoby o skrajnym stopniu niepełnosprawności mogą komunikować swoje myśli, uczucia i poglądy, a także brać aktywny udział w życiu publicznym.

Należy pamiętać o tym, że alternatywna/wspomagająca metoda komunikacji, którą wybierzemy na początku, nie będzie idealna na zawsze. Umiejętności, możliwości i preferencje dziecka będą się zmieniać z czasem. Inne pomoce będą potrzebne dziecku, które przebywa jedynie w domu, inne będą potrzebne, kiedy dziecko zacznie chodzić do przedszkola, jeszcze inne, kiedy zacznie uczestniczyć w dodatkowych zajęciach, np. rehabilitacji, czy edukacji. Niezwykle ważną rolę w doborze słownictwa do pierwszych pomocy rozwojowych i sytuacyjnych, odgrywają rodzice. To rodzice najlepiej wiedzą jak często ich dziecko komunikuje o jedzeniu/piciu, o zabawkach, o zabawie, o kolegach, o innych zajęciach, jak często prosi o pomoc. To rodzice pomagają nam w rozpoznawaniu obszarów emocjonalnego zaangażowania się dziecka.

Gdy dziecko nie mówi, nie znaczy, że nie ma nic do powiedzenia. Często z racji zakłóceń rozwoju, dezorganizacji ulega również proces porozumiewania się. Dziecko nie zna innego niż mowa skutecznego środka, za pomocą którego mogłoby przekazać to, co chce powiedzieć. Wiele dzieci, szczególnie niepełnosprawnych, w takich sytuacjach krzyczy, płacze, jest agresywne lub po prostu izoluje się. Takie zachowanie jest niczym innym jak sposobem komunikacji, wołaniem o pomoc w zrozumieniu otaczających go sytuacji, tego co inni do niego mówią i czego od niego oczekują. Aby komunikat dotarł do odbiorcy musi być nadany. Jednak niekoniecznie za pomocą mowy. Wszyscy wiedzą, że każda matka najlepiej rozumie swoje dziecko. Nawet to, które nie mówi. Jednak, poza matką musi umieć ono komunikować się z innymi.

Wybierając wspomagającą lub alternatywną metodę komunikacji pod uwagę należy brać:

  • intelektualne możliwości dziecka – koncentrację uwagi, rozumienie znaków i słów; należy zastanowić się czy system komunikacji będzie opierać się na zdjęciach, na obrazkach, na symbolach, a może literach
  • percepcja wzrokowa – ostrość widzenia, wodzenie wzrokiem – są ważne przy wyborze wielkości znaków i ich rozmieszczaniu na tablicy
  • percepcja słuchowa – poziom ubytku słuchu, czy należy wspomóc się aparatem słuchowym
  • możliwości motoryczne dziecka – możliwość wskazywania znaków, wykonywania gestów, umiejętności potrzebne do obsługiwania pomocy komunikacyjnej
  • indywidualne preferencje dziecka

Czynniki warunkujące prawidłową komunikację z dzieckiem używającym AAC:

  • motywowanie dziecka do rozmów przy użyciu pomocy do porozumiewania się
  • stwarzanie dziecku możliwości dokonywania wyborów
  • utrzymywanie z dzieckiem kontaktu wzrokowego, rozmawiamy twarzą w twarz
  • zwracanie uwagi na niewerbalne komunikaty dziecka: wzrok, gesty, mimikę
  • prowadzenie konwersacji: zadajemy dziecku pytania, odpowiadamy na pytania zadawane przez dziecko
  • dawanie dziecku czasu na udzielenie odpowiedzi
  • zawsze czekamy na odpowiedź dziecka
  • zawsze pytajmy dziecko, czy skończyło już mówić.

Zalety stosowania AAC:

  • dziecko lepiej rozumie świat i to, co do niego mówimy, dzięki temu czuje się bezpieczniej
  • dziecko dokonuje wyborów, dzięki temu jest niezależne i samodzielne
  • dziecko może wyrażać swoje prośby i potrzeby; być lepiej rozumianym przez inne osoby
  • dziecko może rozmawiać nie tylko z mamą/tatą, ale też np. ze swoim terapeutą – poszerza się w ten sposób krąg partnerów komunikacyjnych
  • rozwija się poznawczo – poznaje nowe rzeczy, zdobywa nowe informacje
  • dziecko może mówić nam o tym, co było lub o tym co będzie – może nam opowiedzieć o swoich urodzinach; o wycieczce do ZOO
  • może zadawać nam pytania
  • może aktywnie uczestniczyć w sytuacjach komunikacyjnych; nie pozostaje bierne
  • symbole AAC są idealnym sposobem na pokazanie dziecku, że jego sposób komunikacji „działa” i w ten sposób motywować dziecko do mówienia
  • symbole AAC są pomocne dla dzieci, które mówią słabo; pomagają w byciu zrozumianym